Hà thủ ô đỏ là một loại cây dây leo nhỏ, sống nhiều năm, mọc lẫn với nhiều loại cây khác. Đây là một vị dược liệu quý, được sử dụng rất phổ biến trong đông y với nhiều công dụng tuyệt vời để điều trị các bệnh xơ vữa động mạnh, tiêu hóa kém, mất ngủ, cao huyết áp, tăng cholesterol trong máu. Để có thể hiểu sâu hơn về những công dụng của hà thủ ô đỏ đối với sức khỏe, hãy tham khảo bài viết dưới đây nhé!
- Tên khác: Dạ giao đằng, dạ hợp, má ỏn, địa tinh, mằn năng ón, khua lình, măn đăng tua lìn, xạ ú sí
- Tên khoa học: Fallopia multiflora
- Họ: Rau răm – Polygonaceae
Mô tả về cây hà thủ ô đỏ
1. Đặc điểm thực vật của hà thủ ô đỏ
- Thân: là một loại cây sống lâu năm, cây dây leo có thân mềm mọc cuốn vào nhau. Thân màu tím đỏ hoặc xanh.
- Lá: Hình trái tim, có chiều dài dao động từ 5 – 7 cm, một đầu lá rất nhọn, đầu kia có cuống dài nối liền với nhau
- Hoa: Thường ra vào tháng 10, có màu trắng, mọc ở ngay đầu cành hoặc đâm ra từ các nách lá thành cụm, hình chùy. Mỗi cụm mang nhiều hoa nhỏ. Bông hoa có 5 cánh mỏng.
- Quả: Cây cho ra quả khô, bên ngoài thấy rõ 3 cạnh, vỏ không thể tự mở.
- Củ: Được tạo thành từ rễ phình to, có màu đỏ
2. Dược liệu
Củ có hình tròn, dài, kích thước to nhỏ không đều nhau. Bên ngoài vỏ có nhiều nếp nhăn tạo thành những chỗ lồi lõm, màu đỏ.
Cắt ngang củ xuất hiện một lớp bần mỏng ở phía trong, màu nâu sẫm. Chất bột, mềm, màu đỏ hồng. Có đường vân gỗ ở giữa củ. Đưa lên miệng nếm thấy dược liệu có vị chát.
3. Cây hà thủ ô đỏ phân bố ở đâu?
Hà thủ ô đỏ là loài bản địa ở Châu Á, trong đó nhiều nhất là ở Trung Quốc. Chúng chủ yếu mọc hoang trên các vùng đồi núi cao. Ngày nay, nhờ có tác dụng dược lý cao mà loại dược liệu này được đem về trồng ở các vùng đồng bằng dùng phục vụ cho việc chữa bệnh.
Tại Việt Nam, loại dược liệu này được tìm thấy nhiều ở các tỉnh miền núi phía bắc, chẳng hạn như Lạng Sơn, Hòa Bình, Yên Bái, Sơn La, Lào Cai. Ở miền Trung có Thanh Hóa, Hà Tĩnh và Nghệ An. Miền Nam có nhiều nhất là ở Lâm Đồng, Phú Yên, Đắc Lắk
4. Bộ phận dùng
Củ hà thủ ô đỏ là bộ phận chính được sử dụng làm dược liệu trong đông y. Đôi khi dây, lá có thể được sử dụng
5. Thu hái – Sơ chế
Cây dược liệu này có thể được trồng bằng một đoạn thân, hạt, củ hay cành bánh tẻ. Sau ít nhất 2 – 3 năm mới bắt đầu thu hoạch.
Củ được thu hoạch vào mùa đông khi thân cây đã lụi tàn hết. Sau khi rửa sạch đất cát và cắt bỏ rễ con, cũ sẽ được phân loại theo kích thước to nhỏ. Củ to thì thái thành nhiều lát mỏng, củ nhỏ thì để nguyên. Dùng tươi hoặc phơi khô làm thuốc.
6. Bào chế thuốc
- Cách 1: Củ hà thủ ô đỏ thái miếng, đem ngâm qua đêm chung với đỗ đen đã được giã nát. sáng hôm sau đem đồ lên rồi đem phơi 1 nắng. Sau đó lại tiếp tục ngâm với đậu đen. Toàn bộ quy trình ngâm, đồ và phơi thuốc thực hiện tất cả 9 lần.
- Cách 2: Lấy củ hà thủ ô đem ngâm với nước vo gạo trong 1 ngày. Rửa sạch, cho vào nồi nấu cùng đỗ đen theo tỷ lệ 10g hà thủ ô đỏ x 100g đỗ đen. Thêm 2 lít nước và đun cho đến khi gần cạn hết nước. Lấy củ ra bỏ phần lõi bên trong, tẩm với phần nước đỗ đen còn lại rồi đem phơi. Tổng cộng thực hiện được 9 lần đồ, 9 lần phơi là tốt nhất.
- Cách 3: Lấy 1 kg hà thủ ô đỏ đem ủ với 0,25 lít rượu trắng. Khi rượu ngấm đều vào củ, đem đồ chín, phơi hoặc sấy khô.
7. Bảo quản
Dược liệu được đóng vào bịch hoặc bảo quản trong hũ có nắp đậy kín, để nơi khô ráo sẽ không bị ẩm mốc và giữ được lâu hơn.
8. Thành phần hóa học
Củ hà thủ ô đỏ còn sống chứa:
- Tinh bột
- Anthraglycosid
- Mangan
- Emodin
- Chất vô cơ
- Sắt
- Kẽm
- Rhein
- Crysophanol
- Canxi
- Tanin
- Anthraquinon
- Phospholipid
Vị thuốc hà thủ ô đỏ
1. Tính vị
- Vị đắng, chát
- Tính hơi ấm
2. Qui kinh
Dược liệu hà thủ ô đỏ quy vào 2 kinh Can, Thận
3. Công dụng của Hà Thủ ô đỏ
a. Theo y học cổ truyền:
dược liệu này có tác dụng nhuận tràng, tiêu độc, bổ huyết. Chủ trị các chứng bệnh sau:
- Râu tóc bạc sớm
- Xơ vữa động mạch
- Mất ngủ
- Táo bón
- Suy nhược thần kinh
- Tiêu hóa kém
- Cao huyết áp
- Tinh trùng yếu
- Ho gà…
a. Theo nghiên cứu hiện đại:
- Đối với hệ tiêu hóa: Thành phần anthranoid trong hà thủ ô đỏ có tác dụng kích thích nhu động ruột co bóp, thúc đẩy tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón.
- Ở Can, Thận: Thử nghiệm nước sắc hà thủ ô đỏ trên chuột đã bị cắt bỏ tuyến thượng thận với liều lượng là 0,35g cho thấy dược liệu này có khả năng làm tăng hàm lượng đường glycogen được tích lũy ở gan chuột lên gấp 6 lần. Điều này có lợi cho người bị tiểu đường, tăng mỡ và cholesterol trong máu, thận hư suy.
- Đối với hệ thần kinh: Hà thủ ô đỏ cung cấp chất Lexitin gây cường tim ở ếch, kích thích tái tạo tế bào hồng cầu. Chính vì vậy mà dược liệu này được sử dụng làm thuốc chữa thiếu máu, rối loạn kinh nguyệt, khí hư bạch đới ở phụ nữ.
- Tác dụng kháng khuẩn: Nước sắc hà thủ ô đỏ thể hiện rõ tính ức chế đối với hoạt động của trực khuẩn lao
- Giảm cholesterol máu: Thử nghiệm nước sắc hà thủ ô đỏ trên chuột cống với liều 1,5g/ml cho thấy hàm lượng cholesterol trong máu chuột giảm.
- Chống oxy hóa: Các chất trong hà thủ ô đỏ còn có tác dụng chống oxy hóa, ngăn chặn sự phát triển của các gốc tự do gây bệnh trong cơ thể.
4. Cách dùng và liều lượng
- Liều lượng: 9 – 15g mỗi ngày dưới dạng dược liệu thô hoặc 10 – 30g dạng dược liệu đã qua chế biến
5. Độc tính, tác dụng phụ
Các thành phần antraglucosid, tanin, anthraquinon trong hà thủ ô đỏ đều có tính độc. Sử dụng nước sắc hà thủ ô sống liều 2,7g/kg và nước sắc hà thủ ô chế với liều 169,4g/kg trên động vật thí nghiệm trong lúc đang đói bụng cho thấy 50% trong số chúng đã bị chết.
Ngoài ra, nếu dùng dược liệu này không đúng cách, uống quá liều lượng cho phép hoặc dùng dược liệu chưa qua chế biến cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ như:
- Dị ứng
- Tiêu chảy
- Ngộc độc
- Rối loạn điện giải
- Viêm thận
- Đau bụng
- Ngủ li bì
- Tê bì tay chân…
III. Kiêng kị khi dùng hà thủ ô đỏ
- Không dùng dược liệu chung với các loại gia vị có tính nóng như ớt, tiêu, hành, tỏi, gừng và cả củ cải trắng
- Kiêng ăn tiết canh, các loại cá da trơn, thức ăn tươi sống, đồ tanh khi dùng hà thủ ô đỏ
- Không uống rượu hà thủ ô đỏ và sử dụng các chế phẩm của nó trước 7 giờ sáng khi bụng đang trống rỗng
- Người đang bị rối loạn tiêu hóa, bệnh nhân bị huyết áp thấp, đường máu thấp, tỳ hư, người có thể đàm thấp, viêm đường ruột và các chứng viêm ở đường tiêu hóa khác tránh dùng.
Hy vọng với bài viết trên, sẽ giúp bạn có thêm những kiến thức bổ ích về cây thảo dược hà thủ ô đỏ.
Nếu có nhu cầu mua các sản phẩm rượu của Thiên Hữu liên hệ địa chỉ: 35/2 Nguyễn Lương Bằng, Xã Hòa Thắng, Tp. Buôn Ma Thuột, Tỉnh Đắk Lắk. Hotline: 0262.37.07.307 – 0933.958.588.