Sâm bố chính là một vị dược liệu quý có tác dụng rất tốt cho sức khỏe, nên được sử dụng trong các bài thuốc dân gian như bài thuốc trị kinh nguyệt không đều, thận suy yếu,… hoặc được dùng để cải thiện sức khỏe và hệ miễn dịch. Để có thể hiểu sâu hơn về vị thuốc này, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!
- Tên khác: Thổ hào sâm, nhân sâm Phú Yên, sâm báo, sâm khu năm,
- Tên gọi khoa học: Abelmoschus sagittifolius
- Họ: Cẩm quỳ ( Malvaceae ) hay còn được gọi là họ dâm bụt hoặc họ bông
I. Mô tả về cây sâm bố chính
1. Đặc điểm thực vật
- Thân: Cây thân thảo, có chiều cao khoảng 1m. Thân cây chủ yếu mọc đứng. Đôi khi nó có thể mọc bám vào các cây khác để phát triển.
- Lá: Lá màu xanh, gốc lá hình trái xoan và cuối phiến lá lại có hình dáng tương tự như mũi tên. Bề mặt lá có nhiều lông.
- Hoa: Ra hoa đơn có 5 cánh, màu hồng phớt vàng hay đỏ. Hoa mọc ở kẽ lá và có đường kính khoảng 8cm. Cuống hoa dài, đầu trên hơi phình ra, bên ngoài phủ lông cứng.
- Quả: Hình trứng, một đầu nhọn, chia làm 5 múi, bên ngoài phủ lông. Quả non màu xanh, khi chín sẽ chuyển sang màu nâu và nứt ra thành 5 mảnh rõ ràng.
- Hạt: Trong quả chứa nhiều hạt nhỏ màu nâu, hình dáng tương đối giống quả thận.
2. Dược liệu
Rễ sâm bố chính có hình dáng bên ngoài giống nhân sâm, màu vàng nhạt hoặc trắng. Đường kính trung bình của rễ dao động từ 1,5 – 2cm.
3. Phân bố
Sâm bố chính là cây bản địa của Việt Nam. Cách đây khoảng 300 năm, thảo dược này đã được tìm thấy ở huyện Bố Trạch (Quảng Bình) theo dạng mọc hoang.
Ngày nay, với nhiều lợi ích được phát hiện, lạo thảo dược này được trồng rộng rãi để làm thuốc. Nhiều nhất là ở các tỉnh Nam Trung Bộ và khu vực Tây Nguyên, chẳng hạn như Phú Yên, Gia Lai hay Bình Định.
4. Bộ phận dùng
Rễ sâm bố chính là bộ phận được dùng để bào chế thuốc
5. Thu hái – Sơ chế:
Rễ sâm bố chính thường được thu hoạch vào mùa đông. Tùy theo nhu cầu dùng tươi hay khô mà có cách sơ chế khác nhau:
- Sâm tươi: Sau khi đào về, rễ được rửa sạch đất cát, cắt bỏ hết rể con xung quanh, ngâm với nước vo gạo rồi để qua một đêm. Vớt ra cho ráo nước trước khi đem ngâm với rượu trên 40 độ hoặc sắc uống.
- Sâm khô: Sau bước ngâm nước vo gạo thì thái mỏng hoặc để nguyên cả củ đồ chín. Phơi hoặc sấy khô.
6. Bảo quản
Bảo quản dược liệu nơi khô ráo, tránh để bị ẩm mốc
7. Thành phần hóa học
Theo GS Đỗ Tất Lợi, trong rễ sâm bố chính chứa khoảng 30 – 45% là chất nhầy và tinh bột.
Một báo cáo của PGS TS Trần Công Luận và các cộng sự được thực hiện vào năm 2001 đã ghi nhận thêm rất nhiều thành phần hóa học có trong rễ cây sâm bố chính được trồng tại Bạc Liêu như:
- Phytosterol
- Coumarin
- Acid béo,
- Acid hữu cơ
- Đường khử
- Hợp chất uronic
- 3,96% lipid, chủ yếu là các chất acid myrisric, acid myrisric hay acid oleic,…
- 0,23g % protein toàn phần
- 1,26% protid
- 15,14% tinh bột
- 18,92% chất nhày bao gồm D-glucose, L-rhamnose
- 11 loại acid amin
- Cùng nhiều loại khoáng chất như canxi, magie, natri, sắt, mangan, đồng, photpho, nhôm, zirconi…
Gần đây, các nhà khoa học còn phát hiện trong thảo dược này có các chất như Acyl hibiscone B, (R)-de-O-methyllasiodiplodin hay hibiscone B. Đáng lưu ý, hợp chất Acyl hibiscone B trong loại sâm này còn thể hiện độc tính tế bào, có tác dụng chống lại sự phát triển của các tế bào ung thư.
II. Vị thuốc sâm bố chính
3. Tính vị
Tính mát, vị ngọt, đắng
4. Quy kinh
Sâm bố chính có khả năng đi vào các kinh Tỳ, Phế, Tâm, Thận
5. Tác dụng dược lý và chủ trị của sâm bố chính
– Theo y học cổ truyền:
Sâm bố chính có công dụng bổ tỳ vị, thanh nhiệt, dưỡng ẩm, bổ máu, nhuận phế, trợ tiêu hóa, sinh tân dịch. Chủ trị suy nhược cơ thể, mất ngủ, suy dinh dưỡng, rối loạn kinh nguyệt, lao phổi ở trẻ em, hen suyễn, ho, sốt, thiếu máu, trầm cảm, ra nhiều mồ hôi, mỏi lưng, động kinh, tiêu hóa trì trệ, suy giảm sinh lý…
– Theo y học hiện đại:
- Thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cho thấy, cao cồn sâm bố chính khi được sử dụng theo đường uống hoặc đường tiêm phúc mạc có thể làm giảm khả năng hoạt động tự nhiên của loài động vật này.
- Ngoài ra, cao bố chính còn làm tăng tác dụng gây ngủ của thuốc barbituric, kéo dài giấc ngủ. Đồng thời chống co giật ở chuột khi được cho sử dụng pentetrazol.
Những thử nghiệm trên cho thấy thảo dược này có thể giúp an thần và ức chế hoạt động của hệ thần kinh trung ương.
6. Cách dùng và liều lượng:
- Cách dùng: Sắc uống, tán thành bột mịn, làm hoàn hoặc ngâm rượu uống.
- Liều lượng: 10 – 20g mỗi ngày
7. Độc tính của sâm bố chính
Sâm bố chính không có độc . Tuy nhiên, dược liệu này có thể gây dị ứng nếu không hợp cơ địa.
Trường hợp bị dị ứng với sâm, bạn có thể gặp một số triệu chứng như:
- Nổi mề đay
- Da nóng đỏ
- Ngứa da
- Biểu hiện dị ứng nặng: Sưng môi, lưỡi họng, khó thở, thở khò khè, giảm huyết áp, mạch đập nhanh…
III. Lưu ý khi chữa bệnh bằng sâm bố chính
- Chỉ dùng thuốc khi được sự cho phép và theo dõi bởi thầy thuốc có kinh nghiệm chuyên môn
- Mua nguyên liệu có nguồn gốc rõ ràng. Sâm được trồng tự nhiên trên đất đồi sẽ có chất lượng tốt hơn.
- Sâm bố chính có tính mát nên khi sử dụng cho bệnh nhân có thể hư hàn cần phải tẩm với gừng và sao kỹ trước khi dùng.
- Không dùng thảo dược này chung với lê lô
- Trường hợp ngâm rượu nên dùng bình thủy tinh hoặc bình gốm để ngâm nhằm đảm bảo chất lượng rượu. Tránh dùng bình làm bằng chất liệu nhựa hoặc kim loại.
- Kiêng dùng các chất kích thích trong quá trình dùng sâm bố chính.
- Hỏi ý kiến bác sĩ nếu bạn đang được điều trị bằng thuốc tây để đảm bảo không có sự tương tác giữa chúng.
- Các bài thuốc từ sâm bố chính chỉ cho hiệu quả tốt khi phù hợp cơ địa. Cần kiên trì sử dụng một thời gian để thấy được kết quả.
- Cây sâm bố chính có đặc điểm gần giống với cây vông vang nên dễ bị nhầm lẫn. So với sâm bố chính thì cây vông vang lớn hơn, phần lông cũng mọc dài hơn. Ngoài ra, hoa vông vang có màu vàng, trong khi đó hoa bố chính lại màu hồng.
Hy vọng với những thông tin mà chúng tôi vừa cung cấp ở trên, sẽ giúp bạn có thêm những kiến thức bổ ích về sâm bố chính .
Nếu có nhu cầu mua các sản phẩm rượu của Thiên Hữu liên hệ địa chỉ: 35/2 Nguyễn Lương Bằng, Xã Hòa Thắng, Tp. Buôn Ma Thuột, Tỉnh Đắk Lắk. Hotline: 0262.37.07.307 – 0933.958.588.